راهنمای پیشگیری و درمان شپش سر

تعريف

شپش يك انگل خارجي است و قدمت آلودگي ان به دوران قبل از تاريخ بر مي‌گردد. اين انگل در اغلب كشورهاي جهان از جمله كشورهاي برزيل، كانادا، انگليس، فرانسه، هندوستان و ساير مناطق شايع مي‌باشد. از دهه 1990 به بعد در ايالات متحده آمريكا سالانه 12 – 6 ميليون مورد ابتلا ديده شده است.

ابتلا به شپش در سنين مدرسه شايع مي‌باشد و آگاهي از علائم و نشانه‌هاي آن در سنين مدرسه راهي موثر در جهت كنترل آلودگي است. شپش از خون انسان تغذيه مي‌نمايد. بزاق شپش حاوي مواد ضد انعقادي است كه از لخته شدن خون جلوگيري كرده و خارش شديدي را موجب مي‌شود. شپش قادر به پريدن و جهيدن نيست و حركت لغزشي دارد. طول عمر متوسط شپش ماده 30 روز و رنگ آن بين خاكستري تا قرمز متغير است. تخمهاي شپش ماده بنام رشك كوچك و سفيد رنگ بوده و قدرت چسبندگي به ساقه مو را دارد.

شپش به دنبال تماس نزديك بين فردي يا هنگامي كه افراد خانواده در فصول سرد و براي تامين گرما لباس بيشتري مي‌پوشند شايع مي‌باشد. شپش محدود به جامعه يا طبقه خاصي نيست و تمامي طبقات را مبتلا مي‌كند. دخترها بيشتراز پسرها به شپش سر مبتلا مي‌شوند كه علت آن تماس سر به سر بيشتر در اين جنس مي‌باشد. شپش در آب زنده نمي‌ماند زيرااز طريق سوراخ‌هاي كوچكي كه در اطراف بدنش بنام اسپيراكل دارد تنفس مي‌كند بهمين دليل در مناطقي مثل استخر قادر به فعاليت نيست و از طريق شنا و استخر منتقل نمي‌شود.

آشنايي والدين مي‌تواند در پيشگيري از اين آلودگي كمك كننده باشد. اما درك مطالب، تحت الشعاع عوامل مختلفي از جمله سطح تحصيلات و مهارت‌هاي ارتباطي والدين قرار مي‌گيرد.

شپش منحصر به هيچ طبقه خاصي نيست و تمام اقشار را مبتلا مي‌كند.

اگر كودك شما مبتلا به شپش شد بدانيد كه بدترين اتفاق عالم براي او رخ نداده است و مهم‌ترين نكته آن است كه در اين خصوص والدين ترس بخود راه ندهند. البته شپش اگر براي مدتي بدون درمان بماند مي‌تواند مشكلاتي براي سلامتي فرد و ديگران ايجاد كند. بزرگ‌ترين مشكل ايجاد حس مشمئز كننده‌اي است كه در دوستان و اطرافيان فرد مبتلا بوجود آمده و به مختل شدن روابط بين فردي مي‌انجامد. ابتلا به شپش يكي از بيماريهاي شايع در همه سنين بويژه در سنين مدرسه مي‌باشد. شپش تن علاوه بر ناراحتيهايي كه در اثر گزش ايجاد مي‌كند، ناقل بيماري تيفوس و تب راجعه نيز مي‌باشد اما شپش سر هيچگونه بيماريي را منتقل نمي‌كند. بنابراين آگاهي از علائم و نشانه‌هاي اين بيماري در مدارس، گامي مثبت در جهت كنترل بيماري محسوب مي‌شود.

مشخصات كلي شپش:

حشره‌اي كوچك، بدون بال و خونخوار است كه انگل خارجي بدن انسان بوده و مي‌تواند تن، سر و عانه را آلوده كند. بنابراين سه نوع شپش وجود دارد:

1-      شپش سر

2-      شپش بدن

3-      شپش عانه

تخم شپش، رشك نام دارد و بيضي شكل و سفيدرنگ و به اندازه ته سنجاق مي‌باشد و به مو و درز لباس مي‌چسبد.

محل زندگي :

شپش سر در لابلاي موهاي سر زندگي مي‌كند و اين مناطق (عقب سر و نيز قسمت پشت گوش) را مورد گزش قرار مي‌دهد.

شپش بدن، در مسير درزهاي داخلي و چينهاي لباسها زندگي مي‌كند.

شپش عانه در محل عانه است و احتمالاً در ساير نقاط بدن ممكن است مشاهده شود.

علائم:

1- علائم ابتلا به شپش سر

خارش مداوم پشت سر و گردن كه ناشي از واكنش حساسيتي نسبت به بزاق شپش مي‌باشد كه در حين خون خوردن از بدن انسان به پوست وارد مي‌شود. اغلب اوقات وجود شپش سر ممكن است بدون علامت باشد و فقط به طور تصادفي توسط والدين، معلمين يا پرستاران مدرسه تشخيص داده شود. البته بايد توجه داشت كه عفونت جديد شپش سر هميشه سبب خارش سر نمي‌شود. شپش ممكن است انسانها را در هر سني و با هر جنسيتي مبتلا كند اما تاثيرات آن بر وضعيت تحصيلي و حالات عاطفي دانش‌آموز بارز است. شپش سر عمدتا در نواحي پشت گوش و پس سر زندگي كرده و تخم‌گذاري مي‌كند. در هنگام بيماريابي دقت به اين نكته كمك كننده است. وجود غدد لنفاوي متورم و دردناك در نواحي پس سر و پشت گوش يكي از علائم مهم بيماري است.

تشخيص افتراقي:

بعضي اوقات پوسته‌هاي سفيد ريز مثل شوره در مو ممكن است باتخم شپش اشتباه شوند. اما بايد توجه داشت كه تخم‌هاي شپش به سختي كنده مي شوند چون به قسمت ساقه مي‌چسبند در حاليكه شوره سر يا ساير پوسته‌ها براحتي با برس برداشته مي‌شوند. والدين بايستي بدنبال رشك‌هايي كه متصل به موها نيز مي‌باشند بگردند. البته راه تشخيص قطعي با والدين نمي‌باشد بلكه در صورت مشكوك شدن بايد پزشك يا پرسنل بهداشتي آن را تاييد نمايند زيرا آنها راحت‌تر مي‌توانند اگزما، حساسيت يا ساير بيماريهاي پوستي را از شپش تشخيص دهند. براساس اطلاعات به دست آمده از والدين، گروه پزشكي و مربيان بهداشت مي‌توان سياست واحدي را براي مبارزه با شپش سر پي‌گيري نمود.

2- علائم ابتلا به شپش بدن:

الف) خارش شديد.

ب) ضخيم شدن پوست.

3- علائم ابتلا به شپش عانه:  

الف) خارش غيرقابل تحمل در ناحيه عانه.

ب) لكه‌هاي آبي رنگ.

راههاي انتقال:  

1-      از طريق تماس مستقيم افراد سالم با افراد آلوده.

2-      از طريق تماس غيرمستقيم بصورت استفاده از وسايل شخصي آلوده (لباسها، پتو، ملحفه، شانه، برس، حوله، كلاه، روسري و ....)

درمان:

پاكسازي محيط خانه همزمان با درمان فرد بايد صورت پذيرد (شپش سر معمولا در خارج از سر ميزبان بيش از يك روز زنده نمي‌ماند) موارد زير نيز توصيه مي‌شوند:

1-   شستن لباسهايي كه اخيرا استفاده شده و حوله، ملافه و مانند آن در آب جوش، لباس يا پارچه بايد حدود 20-10 دقيقه در آب داغ بماند.

2-      فرش‌ها، موكت و روكش ماشين با جاروبرقي پاك شود.

3-      عروسك يا اسباب بازي كه كودك با آن مي‌خوابد به شيوه بالا شستشو شود.

4-      اگر بعضي اجسام قابل شستشو نيستند بايد به مدت دو هفته در كيسه پلاستيكي با درب بسته نگهداري شوند.

5-      شانه سر، برس، گل سر و ساير اشياء همگي با آب داغ بايد شسته شوند.

6-   درمان كاملاً با نظر پزشك انجام پذيرد و 10-8 روز بعد از درمان دانش آموز مجدداً بايد معاينه شود تا در صورت وجود آلودگي فعال درمان تغيير يا تكرار شود.

7-      استفاده از حشره‌كش‌ها توصيه نمي‌شود.

منبع

پایگاه خبری وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی